Skólagjöld og rekstrarform háskóla
Fróðlegt hefur verið að fylgjast með umræðunni um skólagjöld og rekstrarform háskóla að undanförnu. Stuðningur við skólagjöld í háskólanámi og breytt rekstrarform ríkisháskólanna fer vaxandi og það virðist eingöngu vera spurning um tíma hvenær frekari þróun verður á þessum sviðum. Samtök atvinnulífsins hafa lengi haldið fram ágæti fjölbreytilegra rekstrarforma og að skilgreina þurfi svigrúm til skólagjalda fyrir aukna þjónustu menntafyrirtækja, sem ekki komi í stað lögbundinna framlaga hins opinbera.
Stjórnunarréttur og sveigjanleiki
Ein helstu rökin fyrir breyttu rekstrarformi ríkisháskóla eru þau
að auka þarf stjórnunarrétt og svigrúm stjórnenda í skólum sem nú
eru í opinberum rekstri. Í nýlegri
skýrslu SA um leiðir til lífskjarabóta með kerfisumbótum er að
finna ítarlega umfjöllun um tvískiptan vinnumarkað á Íslandi og
minni sveigjanleika á þeim opinbera en hinum almenna. SA hafa þær
upplýsingar beint frá stjórnendum við fleiri en einn ríkisháskóla
að fyrir þá sé afar brýnt að losna undan hamlandi og ósveigjanlegu
lagaumhverfi hins opinbera vinnumarkaðar. Þeir kvarta m.a. undan
því að of erfitt sé að segja upp fólki, en háskólar og einstakar
deildir innan þeirra verða að geta brugðist skjótt við breyttum
aðstæðum. Breyttu rekstrarformi gæti jafnframt fylgt aukið
fjárhagslegt sjálfstæði og eðlilegra samkeppnisumhverfi.
Skólagjöld: meiri kröfur og styttri
námstími
Aðsókn að Háskólanum í Reykjavík og Viðskiptaháskólanum á Bifröst
hefur verið gríðarleg, þrátt fyrir að þar þurfi nemendur að greiða
hundruð þúsunda í skólagjöld, sem ekki þarf við ríkisháskólana.
Nemendur við þessa skóla gera eðli málsins samkvæmt miklar kröfur,
sem og kennarar og stjórnendur. Það sama gildir auðvitað í flestum
tilfellum einnig um ríkisháskólana, en skólagjöldin fela hins vegar
óneitanlega í sér aukinn hvata. Svipaða sögu má segja um nemendur
og foreldra varðandi önnur skólastig, sbr. Verzlunarskóla Íslands
og einkarekna grunnskóla. Þá er athyglisvert að í nýlegri skýrslu
um íslensk efnahagsmál bendir OECD á að lítil kostnaðarþátttaka
nemenda virðist vera helsta ástæða fremur langs námstíma íslenskra
háskólanema.
Hér á landi eru skólagjöld við háskóla lánshæf þannig að þau munu ekki hindra neinn í því að stunda nám. En reyndar er það svo að víða þar sem skólagjöld tíðkast gera reglur ráð fyrir því að viðkomandi stofnanir noti einhvern hluta tekna sinna til að styrkja nemendur sem standa sig vel í námi en eru þurfandi fjárhagslega.
Hugmyndin um gjaldfrelsi í háskólanámi
sprungin
Háskólanám er ekki lengur bundið við fáeinar deildir
embættismannanáms. Mikil aukning á aðsókn í háskólanám er
þjóðfélagslega mjög jákvæð þróun sem m.a. má rekja til þess aukna
fjölbreytileika og valfrelsis sem nýir háskólar hafa haft í för með
sér. Hlutfall háskólamenntaðra á íslenskum vinnumarkaði hefur lengi
verið með lægra móti í samanburði við nágrannalönd, en horfur eru á
breytingum til betri vegar í þeim efnum og var ekki vanþörf á. Við
þessar aðstæður er hins vegar hugmyndin um gjaldfrelsi í
háskólanámi í raun sprungin, því að möguleikarnir á að bjóða upp á
nýja valkosti eru óþrjótandi og eftirspurnin endalaus. Innheimta
skólagjalda gefur kost á meiri sjálfstýringu í uppbyggingu
skólakerfisins og tryggir þannig tengsl hennar við þá eftirspurn
sem til staðar er.
Tímabært útspil viðskipta- og hagfræðideildar
HÍ
Sú ákvörðun viðskipta- og hagfræðideildar Háskóla Íslands að óska
eftir því að tekin verði upp skólagjöld í meistaranámi við deildina
er því tímabært útspil og án efa eingöngu fyrsta skrefið á löngu
ferli.
Menntun er fjárfesting. Menntakerfið er grunnur að samkeppnishæfni atvinnulífsins og öflugt menntakerfi er því hagsmunamál fyrirtækja, einstaklinga og þjóðfélagsins alls. Það er hins vegar ekkert eðlilegra en að nemendur taki sjálfir einhvern þátt í þeim beina kostnaði sem háskólanám þeirra felur í sér og nýtist þeim á alþjóðlegum vinnumarkaði. Þar fyrir utan veita skólagjöld aukið aðhald og stuðla þannig að auknum kröfum, auk þess að gefa kost á meiri sjálfstýringu í uppbyggingu skólakerfisins sem tryggir tengsl hennar við þá eftirspurn sem til staðar er.
Gústaf Adolf Skúlason.
