Höldum við rétt á spöðunum? Greining efnahagssviðs SA á stöðu og framtíð sveitarfélaga á Íslandi
Þrátt fyrir að tekjur íslenskra sveitarfélaga á hvern íbúa hafi á föstu verðlagi vaxið um fjórðung síðastliðin 14 ár samhliða efnahagslegum uppgangi hefur afkoma sveitarfélaga versnað. Útgjöld sveitarfélaga hafa aldrei verið meiri og var sameiginleg rekstrarniðurstaða þeirra neikvæð árið 2015. Þó afkoma stærstu sveitarfélaganna á fyrri árshelmingi þessa árs gefi tilefni til aukinnar bjartsýni má lítið út af bregða til að staðan breytist sviplega og gæti órói á vinnumarkaði og vaxandi launakostnaður snúið góðri stöðu.
Núverandi hagvaxtarskeið sem staðið hefur yfir í sex ár mun einn daginn enda taka. Verulegt áhyggjuefni er því hversu slök rekstrarafkoma sveitarfélaga er á þessum uppgangstíma þrátt fyrir að skattprósentur séu flestar í botni. Í ljósi alvarlegrar skuldastöðu er nauðsynlegt að sveitarfélögin dragi úr útgjöldum og búi í haginn fyrir erfiðari tíma.
Sveitarfélögin eru mörg og smá
Þrátt fyrir að mannfjöldi á Íslandi sé svipaður og í einum landshluta á Norðurlöndunum er fjöldi sveitarfélaga mjög álíkur. Sveitarstjórnarstigið er almennt öflugra hjá hinum Norðurlöndunum þar sem opinber grunnþjónusta er að mestu leyti í þeirra höndum. Sé vilji til að auka umfang sveitarstjórnarstigsins á Íslandi og færa verkefni í auknum mæli til sveitarfélaga þarf að efla þau og stækka.
Tillögur Efnahagssviðs SA
Erfið staða sveitarfélaga kallar á breytingar. Sveitarfélögin eru mörg og smá, í óbreyttri mynd hafa þau hvorki burði né getu til að taka við fleiri verkefnum frá ríkinu. Sé vilji til að efla sveitarfélögin þarf að ráðast í breytingar.
Fyrsta skref: Sameining sveitarfélaga
Lagt er til að sveitarfélögum verði fækkað úr 74 í 9 með sameiningum. Hagrænu áhrifin af því væru margvísleg. Sveitarfélögin verða sambærilegri að stærð sem gerir samanburð milli sveitarfélaga auðveldari. Auðveldari samanburður eykur aðhald við rekstur einstakra sveitarfélaga og dýpkar umræðu um stöðu þeirra. Með stærri og öflugri sveitarfélög skapast svigrúm til að lækka stjórnsýslukostnað á íbúa og auka skilvirkni. Hagræðing í rekstri býr til aukin tækifæri til að veita íbúum betri þjónustu eða þjónustu sem hefur áður ekki staðið til boða. Þá skapast tækifæri til að efla sveitarstjórnarstigið og færa fleiri stór verkefni frá ríki til sveitarfélaga og þar með færa þjónustuna nær íbúunum.
Annað skref: Betrumbæta núgildandi fjármálareglu
Mikilvægt er að fjármálareglur séu einfaldar og gagnsæjar því þá verður eftirfylgnin meiri. Á það skortir í núgildandi fjármálareglum. Lagt er til að í stað jafnvægisreglu verði innleidd útgjaldaregla. Útgjaldareglur ná til grunnforsendu hallareksturs, stuðla að jöfnun hagsveiflunnar og virkari forgangsröðun auk þess er útgjaldaregla einföld, gagnsæ og auðveld í eftirfylgni.
Þriðja skref: Með stærri og öflugri sveitarfélög er unnt að færa fleiri verkefni yfir á sveitarstjórnarstigið
Þegar fyrstu tvö skrefin hafa verið stigin er unnt að auka umfang sveitarstjórnarstigsins. Stærri og öflugri sveitarfélög eru betur í stakk búin til að auka gæði þjónustu sinnar við íbúa án frekari fjárútláta og taka á sig fleiri verkefni og þannig færa þjónustuna nær íbúum landsins.
Sjá nánar:
