Þriggja stoða lífeyriskerfi
Oft er rætt um nauðsyn þess að byggja lífeyriskerfi þjóða á þremur meginstoðum. Hér á landi hefur einmitt verið farin slík leið í öllum meginatriðum og á erlendum vettvangi er Ísland tekið sem dæmi um vel heppnaða uppbyggingu. Lífeyrissjóðir, almannatryggingar og frjáls sparnaður mynda þessar þrjár meginstoðir. Hver þeirra hefur sérstöku hlutverki að gegna. Engin ein stoðanna nær þeim markmiðum sem stefnt er að en séu þær allar til staðar má byggja öflugt lífeyriskerfi sem nær til allra.
Meginmarkmiðið er að tryggja öllum viðunandi ellilífeyri auk þess
sem lífeyriskerfin þurfa að veita áfallatryggingar vegna örorku og
ótímabærs fráfalls. Hversu öflug lífeyriskerfi geta verið fer fyrst
og fremst eftir efnahag hverrar þjóðar og hvort framsýni og
fyrirhyggja ráða för. Öflugt atvinnulíf sem er undirstaða góðs
efnahags hlýtur því ávallt að verða meginforsenda öflugs
lífeyriskerfis.
Hlutverk lífeyrissjóðanna í þessu samspili stoðanna þriggja er að
annast að stærstum hluta framfærslu lífeyrisþega. Hér á landi
hafa verið að byggjast upp sterkir lífeyrissjóðir sem nú þegar
standa undir 58% af lífeyrisgreiðslum á móti almannatryggingum og
þetta hlutfall fer hækkandi.
Afar mikilvægt er að byggja upp lífeyrissjóðina vegna þess að
útgreiðslur úr þeim byggja að meirihluta til á
fjármagnstekjum. Sé það vanrækt hjá þjóð með þann metnað í
lífeyrismálum sem við höfum á Íslandi má ætla að skattlagning á
laun þyrfti í framtíðinni að nema yfir 25% til þess að fjármagna
lífeyrisgreiðslur með samtíma skattgreiðslum.
Hlutverk almannatrygginganna er að tryggja tiltekið lágmark
lífeyris. Þar sem myndun lífeyrisréttinda í lífeyrissjóðum
byggir á iðgjöldum af launum verða alltaf einhverjir einstaklingar
sem ekki ná að afla sér ásættanlegra lífeyrisréttinda. Það verður
alltaf drjúgur hópur sem af einhverjum ástæðum stendur utan
vinnumarkaðar, tímabundið eða alfarið. Því verður alltaf þörf
á greiðslum úr almannatryggingum en það gildir líka að geta
samfélagsins til þess að standa undir myndarlegu lágmarki lífeyris
fer eftir því hversu vel hefur tekist til við uppbyggingu
lífeyrissjóðanna.
Hlutverk hins frjálsa sparnaðar er að byggja upp eignastöðu. Langflest heimili vilja byggja upp trausta eignastöðu óháð lífeyrisréttindum. Að vissu leyti draga lífeyrissparnaður og almannatryggingar úr þörfinni fyrir sparnað og eignamyndun heimilanna. Traust eignastaða skapar engu að síður mikið öryggi á allri lífsleiðinni og möguleika til að verjast áföllum sem á geta dunið og hafa ekkert með lífeyristryggingar að gera.
Stærsti hluti frjálsrar eignamyndunar hjá heimilunum í landinu er í íbúðarhúsnæði en flestum okkar þykir eftirsóknarvert að eignast þak yfir höfuðið. Til viðbótar eru svo ýmis konar almennur sparnaður og eignarhlutir í fyrirtækjum. Hinn frjálsi sparnaður og eignamyndun gefur fólki aukinn sveigjanleika og valmöguleika þegar líður á ævina. Margir nýta eignalega stöðu sína til að koma sér vel fyrir í ellinni með kaupum á viðeigandi húsnæði.
Allar þrjár stoðirnar þurfa að vinna vel saman til að skapa eina heild þar sem búið er að lífeyrisþegum með sóma og af metnaði. Sífelld þörf er á umræðu um lífeyrismál til þess að vega og meta árangur þess fyrirkomulags sem við höfum valið. Breytingar þurfa að vera yfirvegaðar og treysta lífeyriskerfið til lengri tíma. Stöðugleiki og fyrirsjáanleiki skipta miklu máli.
Vilhjálmur Egilsson, framkvæmdastjóri SA.
Greinin birtist í Fréttablaðinu 22. nóvember 2012 og á Vísi.
Tengt efni:
