Lög um opinberar eftirlitsreglur virt að vettugi
Við samþykkt breytinga á lögum um tóbaksvarnir virtu stjórnvöld og löggjafinn að vettugi ákvæði laga um opinberar eftirlitsreglur. Komið var á fót enn einu opinberu eftirlitskerfinu, án þess að nauðsyn þess væri rökstudd með sérstöku mati líkt og kveðið er á um í lögum um opinberar eftirlitsreglur og reglugerð.
Í vor samþykkti Alþingi breytingar á lögum um tóbaksvarnir þar sem m.a. var mælt fyrir um að sérstakt leyfi heilbrigðisnefndar þurfi til að selja tóbak frá 1. ágúst nk. Áður var nægilegt að hafa verslunar- eða veitingaleyfi til tóbakssölu. Lagabreytingarnar heimila einnig sveitarstjórnum að ákveða innheimtu gjalds fyrir leyfi og eftirlit vegna tóbakssölu enda sé gjaldtakan í samræmi við ákvæði laga um hollustuhætti og mengunarvarnir.
Í athugasemdum frumvarpsins um tóbaksvarnir í vor var þetta nýja eftirlit eingöngu rökstudd þannig: "Full ástæða er til að kveða á um það með lögum hverjir megi selja tóbak og binda smásölu þess við sérstakt leyfi. Skráning sú sem leiðir af leyfisskyldu ætti að auðvelda eftirlit með sölustöðum tóbaks og yfirsýn yfir söluna og vænta má að leyfisskylda verði til þess að sölustöðum fækki og við það dragi úr heildarsölu tóbaks."
Markmið þeirra breytinga sem samþykktar vöru á tóbaksvarnarlögum var því að fækka útsölustöðum með sérstöku leyfisgjaldi. Í raun ávinnst hins vegar ekkert með sérstakri skráningu tóbakssöluleyfis. Það hafa fyrst fremst verið verslanir og veitingahús, sem selja tóbak. Þessi fyrirtæki þurfa að hafa verslunar- eða veitingaleyfi og hugsanlegt væri því að skrá sérstaklega í þær skrár hvort tóbak yrði selt hjá leyfishafa eða ekki.
Lög um opinberar eftirlitsreglur
Árið 1999 voru sett sérstök lög um opinberar
eftirlitsreglur (nr. 27/1999) sem hafa það markmið að sporna gegn
tilgangslausu og kostnaðarsömu opinberu eftirliti, svokölluðum
eftirlitsiðnaði, því umfang þessarar opinberu starfssemi hefur
aukist mikið á undanförnum áratugum. Samkvæmt lögunum (3.
gr.) ber stjórnvöldum skylda til við samningu eftirlitsreglna
eða þegar stofnað er til nýs opinbers eftirlits að rökstyðja
nauðsyn þess með sérstöku mati.
Verklag við samingu nýrra opinberra
eftirlitsreglna
Þegar stjórnarfrumvarp um nýtt opinbert eftirlit hefur
verið samið skal því fylgja greinargerð um þetta mat sem leggja
skal fyrir ríkisstjórn. Í reglugerð um opinberar
eftirlitsreglur nr. 812/1999 hafa verið settar fram skýrar og
auðskiljanlegar reglur um hvernig þetta mat skuli framkvæmt af
hálfu stjórnvalds. Greina skal raunverulega þörf á
eftirliti, t.d. hvort raunverulegt tjón verði ef ekkert eftirlit
yrði framkvæmt eða ef það væri falið öðrum, t.d. fyrirtækinu sjálfu
með innra eftirliti. Sérstaklega skal kanna hvort alþjóðlegar
skuldbindingar standi að baki nýju opinberum reglum og hvort
eftirlit sé fyrir hendi hjá öðrum stjórnvöldum, sem gætu tekið að
sér þetta eftirlit með minni kostnaði. Stjórnvaldi ber að meta
kostnað við eftirlit og gildi og árangur með því. Reglunum fylgir
einnig sérstakur gátlisti til að auðvelda starfsmönnum
stjórnsýslunnar þetta lögbunda verk, standi hugur opinberra
aðila til aukins opinbers eftirlits á kostnað fyrirtækja og
einstaklinga. Þeim ber þannig sérstaklega að upplýsa almenning um
beinan áætlaðan heildarkostnað vegna eftirlitsins sem leggjast muni
á einstaklinga, fyrirtæki og ríkissjóð.
Löggjöfin virt að vettugi
Það dylst engum sem les fyrrnefndar athugasemdir sem
fylgdu frumvarpi til laga um breytingar á lögum um tóbaksvarnir að
sérstakt mat á nauðsyn og gagnsemi nýrra reglna um eftirlit með
tóbakssölu lá ekki fyrir samkvæmt frumvarpinu, eins og lögboðið er
skv. lögum um opinberar eftirlitsreglur.
Niðurstaðan er því sú að við samþykkt breytinga á lögum um
tóbaksvarnir virtu stjórnvöld og löggjafinn að vettugi ákvæði laga
um opinberar eftirlitsreglur. Komið var á fót enn einu opinberu
eftirlitskerfinu, án þess að nauðsyn þess væri rökstudd með
sérstöku mati líkt og kveðið er á um í lögum um opinberar
eftirlitsreglur og reglugerð.
