Lítið svigrúm til launahækkana
Launakostnaður fyrirtækja hér á landi hefur hækkað um fjörutíu prósent meira en í helstu samkeppnisríkjunum síðustu tvö árin. Hækkunin endurspeglar þverrandi samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs og minni getu fyrirtækja til þess að standa undir launahækkunum, að sögn Halldórs Benjamíns Þorbergssonar, framkvæmdastjóra Samtaka atvinnulífsins. Fjallað er um stöðu og horfur á íslenskum vinnumarkaði og kjaraviðræðurnar framundan í nýjasta tölublaði Markaðarins.
Ítarlega fréttaskýringu blaðsins má lesa í heild á Vísi.
Í fréttaskýringunni segir m.a. að samfara hækkandi launakostnaði hafi hlutfall launa af verðmætasköpun á Íslandi snarhækkað síðustu ár.
„Var það í fyrra það hæsta á Norðurlöndunum eða 62,4 prósent borið saman við 60 prósent í Svíþjóð og 54,6 prósent í Noregi.“
Almennur kaupmáttur hefur hækkað um rúmlega 20% á tveimur árum þar sem verðbólga hefur haldist lág vegna jákvæðra ytri skilyrða. Það er fáheyrt og mikilvægt að varðveita góðan árangur. Aðstæður hafa gjörbreyst.
Bent er á að framundan er umfangsmikil samningalota á vinnumarkaði. Fimmtíu kjarasamningar losna á þessu ári, áttatíu á því næsta og 138 á árinu 2019, en á meðal þeirra sem eru nú að hefja viðræður eru átján aðildarfélög BHM, Bandalags háskólamanna, og grunn- og framhaldsskólakennarar.
Almenni markaðurinn leiði
Framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins segir fráleitt að opinberir aðilar leiði launaþróun í landinu en það gengur þvert á það sem viðgengst í nágrannaríkjum okkar, þar sem útflutningsgreinarnar semja fyrst með hliðsjón af efnahagslegum aðstæðum. Aðrir kjarahópar taki síðan mið af því.
„Þetta verður að vera þannig að almenni markaðurinn slær tóninn og hið opinbera fylgir í kjölfarið. Og almenni markaðurinn er búinn að slá tóninn með kjarasamningum Alþýðusambandsins og Samtaka atvinnulífsins. Samninganefndir hins opinbera, bæði ríkis og sveitarfélaga, verða einfaldlega að taka þeim skilaboðum sem þar eru gefin. Það er óboðlegt að hópar opinberra starfsmanna brjóti niður launastefnuna sem almenni markaðurinn hefur mótað. Það gengur í berhögg við skynsamlega nálgun.“
Rætt er við fjölmarga aðila í fréttaskýringu Markaðarins. Ásgeir Jónsson, dósent í hagfræði við Háskóla Íslands, segir ekki önnur lögmál gilda á Íslandi en annars staðar.
„Við getum auðvitað ekki hækkað laun meira og hraðar en aðrar þjóðir. Við getum ekki upp á eigið sjálfdæmi ákvarðað laun á þessari eyju. Þau ráðast af samkeppnisstöðunni. Það er undarlegt að í umræðum um kjaramál hér á landi er eiginlega aldrei minnst á framleiðni eða samkeppnisstöðu okkar. Það mætti halda að launin væru ótengd verðmætasköpun,“ segir hann.
„Á endanum fellur gengi krónunnar og verðbólgan fer af stað og étur upp kaupmáttinn.“
Ásgeir segir þetta ekki í fyrsta sinn sem laun hér á landi taki á rás og hækki umfram nágrannalöndin. „Þetta hefur gerst síendurtekið í íslenskri hagsögu. Leikurinn er alltaf sá sami. Launin hækka gríðarlega í uppsveiflu í krafti mikils vaxtar í einni atvinnugrein. Nú er það ferðaþjónustan, áður var það bankaþjónustan, þar áður tæknibólan og þar þar áður sjávarútvegurinn. Kaupmáttur vex þá í tugum prósenta á aðeins nokkurra ára bili og langt umfram raunverulega verðmætasköpun. Á endanum fellur gengi krónunnar og verðbólgan fer af stað og étur upp kaupmáttinn.“
Í öðrum ríkjum hækki laun að jafnaði í samræmi við framleiðniaukningu, mögulega um eitt til þrjú prósent á ári þegar vel árar. Það þekkist ekki að kjarahópar taki út tuga prósenta launahækkanir í einu lagi. „Enda er það svo að meðalhækkun kaupmáttar á Íslandi frá 1989 hefur verið 1,7% sem er alveg í línu við önnur lönd. Það sem er sérstakt við Ísland eru þessar miklu hæðir og lægðir í launaþróuninni.“
Einnig er rætt við Ara Skúlason, hagfræðing í hagfræðideild Landsbankans sem segir ljóst að svigrúm til launahækkana á komandi mánuðum sé ekki mikið. Flestir hafi búast við því að launahækkanirnar sem samið var um í kjarasamningum árið 2015 myndu hleypa verðbólgunni af stað. Óvenjulegar aðstæður í efnahagslífinu hafi hins vegar gert það að verkum að svo fór ekki. „En ég held það sé alveg ljóst að sá leikur verður ekki endurtekinn.“
Varðveitum góðan árangur
Í Markaðnum kemur fram að almennur kaupmáttur hefur hækkað um rúmlega 20% á tveimur árum þar sem verðbólga hefur haldist lág vegna jákvæðra ytri skilyrða. Halldór Benjamín segir það fáheyrt. Í raun hafi kaupmáttaraukning heils áratugar verið tekin út á um tveimur árum. „Við höfum náð ótrúlegum árangri á undanförnum árum. Samið var um miklar launahækkanir en á sama tíma styrktist krónan um tugi prósenta sem hafði verðhjöðnunaráhrif á móti verðbólguáhrifum launahækkananna. Samtímis voru viðskiptakjör í útflutningi hagstæð.
Ný og fordæmalaus staða kallar á breytta aðferðafræði sem mun skila öllum betri niðurstöðu til langs tíma.
En nú breytist verkefnið. Vinnumarkaðurinn verður að geta aðlagast breyttum forsendum enda er staðan gjörbreytt um þessar mundir. Við megum ekki hjakka alltaf í sama farinu enda er sú aðferð fullreynd í mínum huga. Verkefnið er ekki að reyna að endurtaka sömu aðferðafræði og síðast, heldur að standa vörð um þann árangur og kaupmáttaraukningu sem hefur náðst. Og það gerum við með hóflegum launahækkunum í takt við framleiðniaukningu. Það eru hagsmunir allra á vinnumarkaði, hvort sem er opinberra eða almennra starfsmanna, að okkur takist að verja kaupmáttaraukninguna. Stundum er skynsamlegt að stíga eitt skref aftur á bak til að geta tekið tvö skref fram veginn síðar.“
Ekki þurfi að fletta lengi í íslenskri hagsögu til þess að sjá afleiðingar þess þegar leið mikilla launahækkana, umfram framleiðnivöxt, er farin. Gengi krónunnar verði þá smám saman ósjálfbært og leiðrétting þess óhjákvæmileg.
„Innstæðulausar launahækkanir hafa sömu afleiðingar og þær hafa alltaf haft. Afleiðingin verður sú að gengið fellur, verðbólgan fer á skrið og kaupmáttur launa lækkar. Allir tapa og við verðum að forðast að láta söguna endurtaka sig. Ný og fordæmalaus staða kallar á breytta aðferðafræði sem mun skila öllum betri niðurstöðu til langs tíma.
Sjá nánar í Markaðnum, fylgiriti Fréttablaðsins um viðskipti og efnahagsmál, 30. ágúst 2017.
